سید محمد بحرینیان
روز الست تنها روزی نیست در عالم ذر و در عهد ازل. ما آن روز را به خاطر نمی آوریم مگر با حافظه فطرتمان. اما روز الست دیگری هم هست که در زمان ما و عالم رخ داد و ما اگرچه آن را به یاد نمی آوریم؛ به تواتر شنیده ایمش. قرآن می فرماید خدا آدمیان را اینگونه خطاب داد که آیا من پروردگار شما نیستم؟ «وإذ اخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم واشهدهم علی انفسهم الست بربکم قالوا بلی» و (به خاطر بیاور) زمانی را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذریه آنها را برگرفت؛ و آنها را گواه بر خویشتن ساخت؛ (و فرمود:) «آیا من پروردگار شما نیستم؟» گفتند: «آری!» این آری برای بنی آدم تبعات داشت. وقتی پذیرفتی پروردگارت خداست، یعنی کس دیگری را نباید بپرستی. نه خودت، نه انسانی دیگر، نه شیطان را، نه ماه و خورشید را. وقتی پذیرفتی پروردگارت خداست، از کس دیگری نباید اطاعت کنی. آیه صد و هفتاد و دو سوره اعراف در ادامه نقل ماجرای این پیمان، دلیل اخذ آن را هم می گوید: «ان تقولوا یوم القیامه إنا کنا عن هذا غافلین» مبادا روز رستاخیز بگویید ما از این، غافل بودیم. علاقه به پرستش خدا یک پیمان فطری است و ندای آن از درون هر کس بر می خیزید. در آیات پایانی سوره آل عمران می خوانیم: «ربنا إننا سمعنا منادیا ینادی للإیمان ان آمنوا بربکم فآمنا». ما ندایی شنیدیم که به ایمان فرا می خواند و می گفت به پروردگارتان ایمان بیاورید، پس ایمان آوردیم. صاحب این ندا کیست؟ این چه ندایی است که ما اینقدر سریع به آن پاسخ دادیم و اجابتش کردیم؟ یک معنا بی شک این است که صاحب این ندا خود خداوند و پیامبران او هستند. اما شاید قرآن از این ندا منظور دیگری هم داشته باشد و آن ندایی است که از درون ما را به سمت معنویت و پرستش فرا می خواند. ندایی که چون از درون ماست، آن را سریع پاسخ می گوییم و ندای پیامبران گویی پژواکی است که به ندای درون ما پاسخ می دهد. این همان ندایی است که در روز الست به خداوند بلی گفت و اکنون ما را به آن پیمان فرا می خواند.
روز الست دیگری هم آمد که این بار پرسنده رسول خدا، پیامبر خاتم بود. او می پرسید: «ایها الناس الست اولی بالمومنین من انفسهم؟» ای مردم! آیا من مولای شما نیستم؟ پاسخ مردم همان پاسخی بود که در عالم ذر به خدا دادند: «قالوا بلی» بلافاصله بعد از این بلی پیامبر تکلیف مردم را روشن می کند: «من کنت مولاه فعلی مولاه». این ندای پیامبر هم برای مردم همچون ندای الهی، پاسخی بود به ندای درونی خود آنان. چراکه محبت امیرالمومنین در دل مسلمانان ریشه داشت و اینگونه نبود که پیامبر در غدیر مسئله جدیدی را مطرح کنند. مردم به حکم فطرت و وجدان و عشق می دانستند نزدیک ترین شخص به رسول خدا، امیر مومنان است. او کسی است که همانند پیامبر مهربان است، همانند او زاهد و عابد و عالم است، همانند او شجاع و جنگاور است، همانند او خوش خلق است، همانند او زیباست. این ها چیزهایی نبود که از چشم مردم پنهان باشد، بلکه از خورشید ظاهرتر بود. گذشته از این پیامبر خود به کرات و به دفعات از همان ابتدای رسالت و نبوتش، امام علی علیه السلام را معرفی کرده و جایگاهش را تبیین ساخته بود. تمام عمر پیامبر برای علی همچون غدیر بود و برای اهل معرفت، هر روز غدیر بود. غدیر همان مبعث بود، همین که پیامبر مبعوث شد امیرالمومنین به عنوان اولین فرد به او ایمان آورد. غدیر همان فطر بود که در آن خدا مزد سال های رسالت پیامبری را که لحظه به لحظه اش همچون رمضان بود، به او عطا کرد. غدیر همان قربان بود که در آن شیطان مایوس شد و پیامبر اسماعیل خود را، کسی که بارها قبل از آن خود را قربانی رسول خدا کرده بود به قربانگاه وصایت آورد. غدیر عید قربانی است که در آن خدا علی را برای ادامه راه پیامبر برگزید، همانگونه که اسماعیل را برای ادامه راه و نسل ابراهیم.مردم با امیرالمومنین آشنا بودند و پیامبر در غدیر اتمام حجت کرد و وصیت مولا را رسمیت بخشید. بسیاری از مردم پیمانی که با خدا بسته بودند را فراموش کردند و یا زیر پا گذاشتند. فراموشی این پیمان در قیامت گریبان آدم ها را خواهد کرد. بسیاری از مردم نیز پیمانی را که با رسول الله بسته بودند رها کردند. «إرتد الناس بعد رسول الله الا ثلاثه» این عدد چهار یا پنج یا هفت نیز ذکر شده؛ اما در هر حال حیرت انگیز است. آن همه مسلمانی که با امیرالمومنین بیعت کرد و به پیامبر بلی گفت، بعد از وفات حضرت رسول چه شد؟ نقل است از دختر پیامبر به کسی که از او درباره خلافت امیرالمومنین بعد از رسول الله سوال می کرد که: «وا عجباه! انسیتم یوم غدیر خم؟!».
چه شد که عهد غدیر به فراموشی سپرده شد؟ ما معمولا اینطور می گوییم که بعد از وفات رسول الله عده ای در سقیفه بنی ساعده جمع شدند و خلافت را بین خود تقسیم کردند و سپس با برنامه هایی، شخصی دیگر را به جای حضرت امیر نصب کردند و از مردم برای او بیعت گرفتند. اما در این روایت، نقش مردم به شدت منفعلانه و سوال برانگیز و حیرت آور است؛ مردم چه می کردند؟ چرا تعداد کسانی که به این روند اعتراض کردند اینقدر کم بودند؟ مردم کجا بودند که حضرت فاطمه باید با کودکانش در خانه آن ها را می زد و غدیر را به آن ها یادآوری می کرد؟ شاید این مردمی که الست غدیر را فراموش کردند، همان مردمی اند که الست خداوند را فراموش کردند. بی اعتنایی به دستور پیامبر، ریشه در نترسیدن از خدا دارد. کسی که به پیمان خود با خدا عمل نکند، چگونه می تواند به پیمان خود با پیامبر او عمل کند؟ ضعف ایمان بود که مردم را از حول امیرالمومنین پراکنده ساخت. از این است که این سخن بسیار درست می نماید: «غدیر، همان قدر است». ما در شب قدر با خدا تجدید پیمان می کنیم، در غدیر هم باید این پیمان را تجدید کنیم. اینگونه نیست که ما چون شیعه ایم تکلیفمان مشخص شده و کاری با غدیر نداریم مگر آنکه در آن جشن بگیریم و عیدی دهیم و الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایه علی بن ابیطالب بگوییم. این ها همه خوب و لازم است اما فراموش نکنیم در غدیر تمام مسلمانان شیعه شدند؛ چه شد که امت اسلام هفتاد و دو تکه شد و در قیامت کربلا پیکر هفتاد و دو یار پسر رسول الله و خود او را تکه تکه کرد؟ غدیر موعدی است که از خود بپرسیم ما شیعه هستیم، اما آیا در بزنگاه ها هم شیعه می مانیم؟ آری. گفتیم آدم ها سزای فراموشی الست خود را در قیامت می بینند و مردم صدر اسلام هم فراموشی الست غدیر را در قیامت کربلا دیدند؛ در قیام حسین. غدیر عید است و آن را جشن می گیریم، اما علاوه بر آن عهد است و باید خود را بسنجیم تا آن روزی که کربلای مان سر می رسد، عزا نگیریم.