مجید نیکخو
قسمت اول
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیش از آغاز جلسه درس خارج فقه روز یکشنبه (10/۹/۱۳۹۸) به شرح حدیثی از پیامبر (ص) پرداختند که ایشان جناب ابوذر را از قبول هرگونه مسئولیت و مدیریت منع می‌فرمود. رهبرانقلاب در توضیح این حدیث به روزهای ثبت‌نام داوطلبان انتخابات مجلس شورای اسلامی اشاره کردند و همگان را به درس‌گیری از این حدیث فراخواندند: «حالا بحث اسم‌نویسی برای انتخابات مجلس است، گفتند شروع شده، همین طور بدون محابا میروند! خب شما که میخواهی بروی آنجا، آنجا سؤال دارد؛ این توانایی‌ای که خدا به من و شما میدهد، کنارش مسئولیّت هست.»
نقطه محوری بحث معظم‌له نگاه صحیح به مسئولیت و انجام تعهد در قبال آن است. بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در این مطلب نگاه اسلامی به مسئولیت را با محوریت بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به طور اجمالی بررسی میکند.
نگاه اسلام به زمامداران و مسئولان جامعه، بسیار سخت‌گیرانه است، چنان نیست که قبول مسئولیت امتیازی ویژه قلمداد شود و مردم از هر سوبرای رسیدن به آن بشتابند. مسئولیت در اسلام، امانتی الهی است. امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)در نامه‌ی ۵ نهج‌البلاغه خطاب به اشعث‌بن قیس -از کارگزاران حضرت در منطقه آذربایجان- این‌گونه می‌فرماید: «وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَةٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَة»، یعنی حکمرانی برای تو طعمه نیست بلکه امانتی بر عهده‌ات است، رهبرانقلاب در این باره خطاب به مسئولین می‌فرمایند: «مسئولیت و منصبی که در نظام اسلامی داری، طعمه و سرمایه و کاسبی نیست – اشتباه نشود – مسئولیت در نظام اسلامی باری بر دوش انسان است که باید آن را به خاطر هدف و نیّتی تحمّل کند.» برداشت صحیح از مسئولیت اسلامی این‌چنین است. وقتی انسان نگاه امانت‌دارانه به مسئولیت داشته باشد، ابتدا باید قدرت پذیرش امانت و عمل به تعهدات آن را در خود ببیند و سپس خود را در معرض قبول مسئولیت قرار دهد، «بعضی‌مان این جوری هستیم- به مجرّد اینکه یک مسندی، یک جایی، یا خالی میشود یا ممکن است خالی بشود، فوراً چشم میدوزیم که برویم آنجا! خب شما اوّل نگاه کن ببین میتوانی یا نمیتوانی.»
توانایی و صلاحیت مسئولان
توانایی و شایستگی مسئولان نقش کلیدی در انتخاب مدیران دارد، تا آنجا که شخصی مثل ابوذر که از صحابی بزرگ پیامبر(ص) و یاران خاص امیرالمؤمنین (ع) است از هرگونه مدیریت منع میشود، پیامبر (ص) به ابوذر می‌فرماید:«من جنابعالی را در مدیریّت، ضعیف میبینم. خیلی آدم خوبی هستی، مجاهد فی‌سبیل‌اللّه، رُک‌گو، و آسمان بر راست‌گوتر از او سایه نیفکنده، زمین راست‌گوتر از او را بر خودش حمل نکرده؛ اینها همه به جای خود محفوظ، امّا شما آدم ضعیفی هستی. حالا که آدم ضعیفی هستی، مواظب باش بر دو نفر هم ریاست نکنی! یعنی تو آدمی هستی که مدیریّت نداری؛ اگر چنانچه بر دو نفر یا بیشتر ریاست پیدا کردی، نمیتوانی کار آنها را به سامان برسانی.» در واقع آدم خوب بودن به معنای مدیر خوب بودن نیست.
محاسبه الهی از مسئولان
مسئله‌ی دیگر پاسخگویی مسئولان در پیشگاه خداوند است، حدیثی از پیامبر(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) در این موضوع نقل شده که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در شرح آن می‌فرمایند: «[رسول اکرم (ص)] فرمود هیچ کس نیست که بر ده نفر یا بیشتر ریاست و امارت داشته باشد [مگر اینکه] این آدمِ رئیس را که این‌قدر در دنیا محترم است و رئیس است و مدیر است، چنین آدمی را در روز قیامت وقتی که می‌آورند، دست او را به گردنش بسته‌اند؛ یعنی دست‌بسته او را وارد محشر میکنند، آن هم به این شکل که دستش به گردنش بسته است. نفْس این مسئولیّت و آمریّت و ریاست، یک تبعاتی دارد که ایجاب میکند این را.»
در این حدیث فرقی بین مسئول خوب و مسئول بد در نوع محشور شدن در قیامت دیده نشده است، تنها فرق در این است که «اگر او آدم خوبی بود، درستکار بود، در آنچه انجام گرفته بود تقصیری و گناهی متوجّه او نبود، اینجا رها میکنند او را… امّا اگر نه، انسان نیکوکاری نبوده است در دنیا، خودش هم آدم بدکار و بدعملی بوده است -هرجور بدعملی‌ای که فرض کنید- اینجا آن گرفتاری و آن غل و زنجیری که به او بسته شده است، افزایش پیدا میکند.»
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در نامه‌ای به رِفاعة که قاضی منصوب ایشان در اهواز بود، این‌گونه هشدار میدهد: «این ریاست و مدیریّتى که در اختیار من و شماست، یک امانت است؛ «فَمَن جَعَلَها خِیانَة»؛ هرکس این را به خیانت تبدیل کند و به هوى وهوس آلوده نماید ودر خدمت مطامع شخصى و وسیله‌‌ى اجراى مقاصد غیر الهى و غیر عادلانه‌ى خود قرار دهد، «لَعَنَهُ اللهُ اِلى یَومِ القِیامَة»؛ تاروز قیامت لعنت خدا بر او خواهد بود.»
ادامه دارد…
