دی‌ماه دیگر و وقت آن است که ابرهای روشن برف بیاورند، اما چنان ابر آسمان بر زمین بَخیل شده است که لب تَر نکرده‌اند زَرع و نَخیل، اکنون برف که بیابد زمین به آمدنش چشم‌روشن می‌شود.

20روز از ماه برف و سرمای دی‌ماه گذشته است و آسمان، برفی برای بارش نداشته است و کوه هیچ رَختی از سپیدای برف را برای خویش تن‌پُوشی نکرده است.

بارش برف برای زمین خُجستگی است و خُشکسالی بسان گُجستگی و اَژدَهاست؛ از آن سان که ابرها برفی ندارند، چه سرما باشد و چه گرما، ابرها آنقدر دست‌شان خالی است که وقتی از هر شهر و روستا عبور می‌کنند به‌جز سایه‌افکندن بر نور خورشید دِی‌گاهان، هیچ نِم‌آوردی برای زمین ندارند.

درست در تَصدیق آن سُرودی سُوزناک سَر داده شده مَلاحان که می‌گویند” اگر باران به کوهستان نبارد – به سالی دِجله گردد خشک رودی”، اینجا فقط برف چاره کار است؛ که باران دیگر توان سیرآبی این زمین تشنه را ندارد.

بی‌برف در دی‌ماه چهارمحال و بختیاری بیش از هر سال دیگر امسال خودنمایی کرده است، کوهساران خالی از انباشت برف هستند و نشانه‌ای از بارش در ۱۶ روز اول زمستان و ۱۱۵ روز از فصل پاییز و زمستان وجود ندارد.

زمین پوشیده از بی‌برف

برخی از مردم به واقع دل‌شان برای سپیدی برف تنگ شده است، مدام می‌پرسند: برف نمی‌آید؟ چشم‌شان به آسمان است، به هر جایی که می‌روند نگاه‌شان بر زمین است که پس برف کجاست؟

با عکس‌های برف پارسال، خاطره بازی می‌کنند، فیلم‌ها پارسال‌شان از برف را منتشر می‌کنند و می‌گویند:” پارسال همین موقع در برف”.

بخشی از فضای مجازی در چهارمحال و بختیاری پر شده است از عکس‌ها و فیلم‌های بلندترین قله‌های استان که در زمستان‌های پیش پُر از برف بود و اینک پُر از خشکسالی است.

هر چند بارش برف پارسال برای عده‌ای از افراد در ترددهای‌ روزانه‌شان کُندی ایجاد کرد و برخی دل‌شان از گلایه‌ها نروبیدن برف پُر بود، اما امسال دل‌شان پَر می‌کشد برای برف که بیاید.

امسال نه پِیست اسکی برپا شده است و نه خبری از بارش کنار جاده‌هاست، هر آنچه وجود دارد سرمای هفت هشت درجه‌ای زیر صفر است که هیچ سودی ندارد، کوه‌ها از خشکسالی کِز کرده‌اند گوشه‌ای از زمین و رودها می‌خواهند از بی‌برفی سر به آسمان بگذارند.

خشکسالی، جا خوش کرده است

برخی از کارشناسان نظر می‌دهند که خشکسالی امسال در چهارمحال و بختیاری رفته رفته در حال تبدیل شدن به نوع هیدرولوژیک است و برخی هم آن را خشکسالی آب و هوایی و اقلیمی و هواشناسی عنوان می‌کنند.

به گفته کارشناسان، خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در مقایسه با سایر بلایای طبیعی از قبیل سیل، زلزله و طوفان‌های حارهای دارای تفاوت‌هایی است آنچنان که خشکسالی را یک پدیده خزنده می‌دانند که شروع و پایان آن به طور دقیق مشخص نیست.

با این وجود بیشتر کارشناسان و محققان، منشا اصلی بروز خشکسالی را کمبود بارندگی می‌دانند و انواع آن شامل خشکسالی هواشناسی، کشاورزی، هیدرولوژیکی و اجتماعی- اقتصادی متاثر از این کمبود است و کاهش بارش در طول یک دوره زمانی به عنوان خشکسالی هواشناسی در نظر گرفته می‌شود که منشا آن بی‌نظمی در الگوی جهانی چرخش جوی Global Circulation Pattern در مقیاس بزرگ است.

خشکسالی هیدرولوژیکی شامل کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی از شرایط نرمال یک منطقه است و به طور معمول دارای یک تاخیر زمانی با خشکسالی کشاورزی است، در این نوع خشکسالی توجه به مصارف مختلف مدیریت منابع آب حائز اهمیت است.

خشکسالی اجتماعی – اقتصادی به فعالیت انسانی مرتبط با انواع خشکسالی (شامل خشکسالی‌های هواشناسی، کشاورزی و هیدرولوژیکی) است که در نتیجه کاهش منابع آبی و اثرات اقتصادی آن از قبیل کمبود علوفه، مواد غذایی، کاهش انرژی برق‌آبی و رقابت ناشی از آنها صورت می‌گیرد.

چرا وضعیت چهارمحال و بختیاری این گونه شده است؟

در ۱۶ روز از فصل زمستان بارش چشمگیری در چهارمحال و بختیاری نباریده است و بیشتر کوه‌ها و دشت‌ها از برف خشک است.

عضو هیات علمی و استادیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد در خصوص وضعیت خشکسالی می‌گوید: اگر خشکسالی هواشناسی ادامه پیدا کند در ادامه خشکسالی هیدرولوژی اتفاق می‌افتد و اکنون در استان خشکسالی هواشناسی رخ داده است.

محمد علی نصر اصفهانی افزود: بارندگی زمانی که قرار است اتفاق بیفتد باید عوامل متعددی هماهنگ و شرایط آن مساعد شود، مانند ترزیق رطوبت، مناسبت شدن الگوی جوی و یک‌سِری پدیده‌هایی که در هواشناسی به آن ” دُور پیوند” گفته می‌شود، رخ دهد.

وی تصریح کرد: این دور پیوندها به علت اینکه هم‌ قدرت زیاد و مقیاس مکانی و زمانی وسیعی دارند، می‌توانند کلیات بارش را در منطقه تعیین می‌کنند و سایر عوامل هم سهم خود را دارند و همه این عوامل که مقیاس مکانی و زمانی متنوعی دارند، باید جمع شوند تا بارندگی اتفاق بیفتد.

به گفته وی، یکی از این دور پیوندها، “اِل‌نینو” معروف است که روی اقیانوس آرام اتفاق می‌افتد و این پدیده امسال در شرایط گرم و گرم خیلی قوی داشت.

وی تصریح کرد: تجربیات سال‌های گذشته و کارشناسان هواشناسی و تحقیقات نشان می‌داد که در شرایط ال‌نینو ما پاییز پر بارش و تری داشتیم.

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد گفت: ابزار پیش‌بینی، نقشه‌ها ، مدل‌های هواشناسی و تجربیات گذشته و تجربیات کارشناسان می‌شود پیش‌بینی هواشناسی و نتیجه مدل‌های هواشناسی و تجربیات گذشته و پروژهش محققان نشان می‌داد که پاییز خوبی با وجود ال‌نینو پیش‌بینی می‌شود، اما این نکته ضروری است که پیش‌بینی میان مدت یعنی چند ماه، احتمالی است و قطعیت ندارد و درصد احتمال برای آن بیان می‌شود.

این محقق و پژوهشگر برتر کشور می‌گوید: ال‌نینو امسال شاید جز قوی‌ترین ال‌نینو ثبت شده در دوره تاریخی دیده‌بانی این پدیده باشد، که در این شرایط یک خشکسالی در پاییز اتفاق بیفتد و این بی‌هنجاری آب و هوایی نه فقط مربوط به کشور ما، بلکه بیشتر کشورهای خاورمیانه دیگر نظیر افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و حتی آثار این بی‌هنجاری در کشور کانادا که چیزی حدود ۴۰ درجه افزایش دما نسبت به سال گذشته را دارد، را در بر گرفته است.

به گفته وی، به احتمال به دلیل این ال‌نینو خیلی قوی که سبب شده در شمال قاره آفریقا و جنوب مدیترانه که سامانه بارشی ما در زمستان از آنجا نشات می‌گیرد یک هوای بسیار گرم ناهنجار را تجربه کنیم که این هوا گرم اجازه ندهد سامانه‌ها روی مدیترانه شکل بگیرد و به منطقه ما نفوذ کند و نتیجه آن خشکسالی شده که در پاییز آن را مشاهده کردیم.

نصر ادامه داد: وقتی پدیده‌ای با این وسعت اتفاق می‌افتد و آثار آن را در کانادا و شمال قاره آفریقا می‌بینیم، تغییر کاربری و جنگل‌زدایی نمی‌تواند به این پدیده را یک باره رقم بزند.

وی تاکید کرد: وقتی بارندگی نداشته باشیم و به‌خصوص در فصلی که بارش برف می‌تواند اثرگذار باشد، در فصل بهار می‌تواند خشکسالی رخ دهد.

به گفته وی، با توجه به اینکه ایران در یک منطقه خشک قرار دارد در همه دوره ها مدیریت مصرف و بهینه باید در دستور کار قرار گیرد.

وی در خصوص آنچه در فضای مجاری تحت عنوان” هارپ ” و” اَبر دزدی” و” عقیم‌سازی” که در فضای مجازی روی آن مانور داده می‌شود گفت: هم کارشناسان هواشناسی و هم همکاران دانشگاه توضیح داده‌اند، که این مباحث بنیه علمی ندارد.

چهارمحال و بختیاری در وضعیت خشکسالی

آنچه مسلم است اثرات خشکسالی به دشت به چهارمحال و بختیاری ضربه وارد می کند و وضعیت این استان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

مدیرکل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری اما خشکسالی امسال را مانند خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیک می‌داند و می گوید: وضعیت بارندگی استان به طور واقع خوب نیست، تا این لحظه این استان بالای ۵۰ درصد کاهش بارندگی نسبت به بلند مدت دارد.

خسرو کیانی افزود:از طرفی دیگر، دمای استان نسبت به سال‌های گذشته تا ۲ درجه افزایش را نشان می دهد و چهارمحال و بختیاری سومین استان از لحاظ کاهش بارندگی است و این سیستم زاگرس را تحت تاثیر قرار داده است.

وی بیشترین دلیل این بی‌بارشی را تغییر اقلیم آب و هوایی می‌داند و می‌گوید: با بارش سال گذشته نه تنها وارد تَر سالی نشدیم بلکه جبران خشکسالی‌های گذشته را هم نداشت.

به گفته وی، تغییر اقلیم و افزایش دما و نبود رطوبت و وارد نشدن سامانه‌های بارشی مهمترین دلیل این وضعیت است و چهارمحال و بختیاری اکنون در وضعیت خشکسالی هواشناسی قرار دارد.

مدیرکل مدیریت بحران چهارمحال و بختیاری گفت: چشم‌انداز استان برای زمستان اگر مانند پاییز باشد، در حد عادی(نرم) نخواهد بود و وضعیت استان دچار خشکسالی است.

کیانی اظهار داشت: بیشترین تاثیر خشکسالی بر روی همه بخش‌های چهارمحال و بختیاری است و در این زمینه خشکسالی اثرات خود را خواهد داشت.

آسمان برای پاییز چیزی نیاورد

وقتی هم چشم‌شان به آسمان است، یعنی اینکه باید آسمان دستش برای بارش‍‌ها باز باشد و همه سالی که نبارید را بر سر چهارمحال و بختیاری ببارد.

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری می گوید: امسال بارش در پاییز استان با کاهش ۵۰ درصدی همراه شود و وضعیت مطلوبی در پاییز رقم نخورد.

مهران چراغپور افزود: دمای هوا نیز ۲ درجه نسبت به گذشته افزایش یافته است و ۹۶ درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری درگیر خشکسالی است.

به گفته وی، پیش‌بینی برای زمستان امسال نیز وضعیت خوبی برای بارش‌ها وجود ندارد و اگر هم بارش خوبی در زمستان وجود داشته باشد این بارش‌ها، جبران کمبودها را رقم نمی‌زنند.

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: در خصوص بارور سازی سامانه بارشی باید وجود داشته باشد و بعد پیش‌بینی شود که این سامانه تا چه میزان می‌تواند بارش داشته باشد.

به گفته وی،اینکه با بارورسازی ابرها میزان بارش‌ها افزایش یابد باید آن را به صورت دقیق و علمی بررسی و پیش‌بینی کرد و افزایش میزان بارشها از طریق بارورسازی باید اثبات شود.

راهکار مهم؛ گذار از خشکسالی چهارمحال و بختیاری

در زمان خشکسالی چه راهکاری برای عبور از این وضعیت وجود دارد ؟ تا بتوان در عصر خشکسالی از این پدیده عبور کرد.

محمد نصر اصفهانی عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد در این خصوص می‌گوید: در هر زمانی با توجه به اینکه ایران در منطقه خشک واقع شده است مدیریت بهینه مصرف آب یکی از راهکارهای عبور از خشکسالی است.

خسرو کیانی مدیرکل ستاد بحران چهارمحال و بختیاری در این خصوص می‌گوید: بهره‌مندی از مصرف بهینه آب را مهمترین راهکارها در زمان پدید خشکسالی است و مدیریت منابع به صورت ویژه در دستورکار همه دستگاههای مربوطه قرار گیرد.

مهران چراغپور مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری در این خصوص می‌گوید: با توجه به کاهش بارش‌ها و تغییر اقلیم ضرورت مصرف بهینه آب بیش از هر زمانی وجود دارد.

چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است و افزایش یا کاهش بارش‌ها در این استان، استان‌های خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

چهارمحال و بختیاری دارای ۱۲ شهرستان با بیش از یک میلیون نفر جمعیت است./ایرنا