مصیب شیرانی: پژوهشگر دانش بومی و محیط زیست
تغییرات آب و هوا و مدیریت اضطراری برای جوامع محلی
تأثیر تغییرات آب و هوایی در سراسر کشور احساس شده است زیرا گنبدهای گرمای بی سابقه و سیل بخش های زیادی از جنوب کشور( سیل در هرمزگان ، خوزستان و سیستان و بلوچستان) را تحت تاثیر قرار داده است. پیش‌بینی می‌شود که دهه‌های آینده با افزایش دمای هوا و اقیانوس‌ها، تغییر الگوهای بارندگی و افزایش سطح دریاها، رویدادهای آب و هوایی شدیدتری را به همراه خواهند داشت. رویدادهای شدید آب و هوایی که باعث سیل و آتش‌سوزی(مانند آتش سوزی های جنگل های زاگرس) می‌شوند، باعث اختلال قابل توجه و طولانی‌مدت در زندگی و معیشت جوامع آسیب‌دیده می‌شوند.
سیل در نواحی جنوب کشور رویداد بسیار رایج است. در منطقه سیستان و بلوچستان در دهه اخیر هر سه سال یک رخ داد سیل ثبت شده است . و مردم به طور مداوم در معرض خطر سیل قرار دارند. جمعتی زباد از مردم در معرض تخلیه منظم به دلیل سیلاب های مکرر قرار داده است. سیل مکرر باعث کاهش بیشتر اقامت در سکونت گاههای غیر استاندارد و نا ایمن می شود. (مسکن نامناسب و شرایط زندگی شلوغ)
اثرات تخلیه و جابجایی
تخلیه به دلیل سیل یا آتش سوزی جنگل ها همه را تحت تاثیر قرار می دهد، اما همانطور که ما در مورد مردم محلی می نویسیم، تمرکز ما بر عواقبی است که آنها تجربه می کنند.
جابجایی موقت به جوامع دور تأثیرات بلندمدتی بر سلامت روحی و جسمی افراد آواره تخلیه شده دارد:
- تخلیه طولانی مدت، به ویژه برای افرادی که از جوامع روستایی، دورافتاده و بومی جابجا شده و به شهرها تخلیه می شوند، خطر ابتلا به اعتیاد را افزایش می دهد.
- به نظر می رسد مهاجرت طولانی مدت با افزایش شرایط سلامت جسمانی مزمن مانند آسم و دیابت و بیماری های عفونی مزمن مانند سل و عفونت های مقاربتی و خونی مرتبط باشد.
- به نظر می رسد تخلیه طولانی مدت تأثیر نامطلوبی بر پویایی خانواده داشته باشد، با افزایش قابل توجه در فروپاشی روابط و خانوادگی داشته باشد.
- پیامدهای گسترده‌تر تخلیه، به دلیل نابرابری و نابرابری‌های ساختاری، و جابه‌جایی فرهنگی مرتبط با جابجایی جغرافیایی، بر مردم و جوامع بومی وارد می‌شود.
به‌علاوه، برای بازماندگان از تحصل به دلیل تخلیه روستاه ها می‌تواند حذف اجباری کودکان از چرخه آموزش و سواد آموزی را در پی داشته باشد.
تأثیر بر غذاهای سنتی و پروتکل های فرهنگی
تغییرات اقلیمی، شیوه زندگی، تاب آوری، انسجام فرهنگی و فرصت های انتقال دانش بومی و مهارت های مدیریت زمین و کشاورزی، به ویژه در میان جوانان را تهدید می کند.
بسیاری از جوامع محلی و بومی دورافتاده بر قلمروهای سنتی خود به منابع غذایی بومی و محلی اصلی خود تکیه می کنند، همانطور که برای هزاران سال در محیط طبیعی خود زیسته اند. تغییرات اقلیمی دسترسی به گیاهان برای برداشت و چرا را کاهش می دهد زیرا حیوانات مجبور به جستجوی بیشتر برای رسیدن به علوفه در زیستگاه طبیعی خود هستند. این تغییرات به این معنی است که مردم بومی باید شیوه‌های شکار، ماهیگیری و جمع‌آوری مواد غذایی خود را با شرایط جدید تطبیق دهند و برای چرا و برداشت گیاهان به مناطق دورتر بروند. مراسم و سنت های فرهنگی، با مهاجرت به شدت تحت تأثیر قرار می گیرند.
دانش بومی و سازگاری
احترام فزاینده ای برای دانش سنتی بومی و علاقه به کار با بزرگان بومی و حافظان دانش برای کاهش تأثیر تغییرات آب و هوا و سازگاری با وضعیت عادی جدید یک ضرورت است، جهان بینی بومی که همه چیز در زندگی به هم مرتبط است می تواند راه را برای رویکردی بهتر برای کار با تغییرات اقلیمی و اجتناب از برخی از نتایج شدیدتر آن هموار کند.
یکی از نمونه هایی از اینکه چگونه این چشم انداز به بهبود رابطه با محیط طبیعی کمک می کند، سازمانی به رهبری مردم بومی به نام اقدام آب و هوای بومی است که از جوامع بومی برای ارایه راه حل های تغییر آب و هوای پشتیبانی می کند و این جوامع را به هم متصل می کند. تا تجربیات خود را برای مقابله با تغییرات اقلیمی به اشتراک بگذارند.
بومیان کانادا دارای دانش ویژه و شیوه های سنتی پیشگیری از آتش سوزی هستند که برای محافظت از زمین و حیات وحش محلی از آن استفاده می کنند. این اطلاعات دانش با حمایت های سازمان های محلی در حال باز خوانی و انتقال به نسل های جدید است.
مردم بومی و محلی با استفاده از سالها تجربه به در‌ک کامل و جامع از میزان نزولات جوی به اضافه توزیع زمانی آنها رسیده اند و با تکیه بر دانش بومی سازه‌هایی بنا کرده‌اند که توانسته به خوبی سیل را مهار و از آن بهره‌برداری کنند.به عنوان یک راه حل در دهه‌های اخیر، توجه دنیا به سمت روزآمد نمودن بعضی روش‌های سنتی استحصال آب که علاوه بر ساده و ارزان قیمت بودن، قابل اطمینان نیز هستند، جلب شده است.استحصال باران و مدیریت سیلاب از تنوع زیادی در این بخش از کشور برخوردار است از این رو درایران سیلاب همیشه نعمت است اگر به دانش بومی و تجربیات پیشین کشور تمرکز کنیم می‌بینیم که در ایران تمدن کاریزی و تمدن سیلابی جان مایه شکل گیری مدنیت در بخش اعظمی از کشور هستند.تمدن کاریزی و مدیریت سیلاب جان مایه آبادانی‌های شهرها و مراکز تجاری چون سیراف، هرموز، کیش و هرمز نو در کرانه خلیج فارس بوده است.سازه‌های‌های مهندسی چون. هوتک بندسار، دگار، خوشاب، در سیستان، بند و دربند (کشبند). چاه‌های تغذیه ای (چاه‌های نزو). چاه تلا، آبگیر یا بندآب در هرمزگان و سنگچال در بوشهر، همه سیستم‌های پیشرفته ومهندسی درکنترل سیلاب و باران و تبدیل تهدید به فرصت زندگی بوده‌اند.امروز نیز باید نسبت به احیای باز زنده سازی و بروز کردن این سیستم‌ها همت نمود.بقا فرهنگ و جامعه محلی در جنوب کشور تنها با حفظ میراث و هویت فرهنگی و تاریخی و نگهداشت دانش مهندسی بی مانند و احیای آنها پاسداشته می‌شود.این روزها این سازها گاها مورد بی مهری قرار گرفته است. و انتقال این دانش به نسل جوان با مشکل روبرو است و لازم است چاره ای اندیشیده شود.
در منطقه اوز جنوب فارس مردمان این خطه همچنان به مدیریت سیلاب و کنترل روان اب ها و هدایت انها به اب انبارها ( برکه درزبان محلی) می پردازند احداث اب انبار های جدید با مصالح نوین شاهد بر این مدعا است. انها بر حفظ سنتها و دانش بومی و انتقال ان به نسل جوان متعهد هستندو یک الگوی موفق مدیریت مردمی در بحرانهای آب و هوایی هستند
اوز آبگیر اب انبارهای محدوده 17 برکه فروردین 1403
مشارکت های پایداری
فوریت بحران جهانی آب و هوا منجر به مشارکت بیشتر با هدف پایداری شده است. نمونه‌ای از آن، همکاری جهانی برای احیای دانش بومی در این سالها در کشور های مختلف از جمله کانادا، استرالیا و… می باشد
ژنراتور بیوگاز با 70 کیلو گرم از ضایعات آشپزخانه و زباله های باغ را به سوخت پخت و پز روزانه برای آشپزخانه محلی تبدیل می کند.
در مقیاسی بسیار بزرگتر، مرکز جهانی انرژی پاک بومی ، برنامه انرژی پاک را در سراسر جهان از طریق رهبری بومی ترویج می کند. این سازمان به ظرفیت سازی در انرژی های تجدیدپذیر در کانادا با همکاری شرکای بومی برای دستیابی به دانش و انرژی پاک تلاش می کند. به نوبه خود، حرکتی برای تکرار این تلاش ها در سایر نقاط جهان وجود دارد. ساخت سیستم های نوین بیوگاز درهند پاکستان با استفاده از زایدات خانگی ، استفاده از انرژی باید و توربین های آبی کوچک مقیاس خانگی که با کمترین جریان آب امکان تولید انرژی را فراهم می کند. یا ایجاد نیروگاه های خورشیدی خانگی در جنوب کرمان که منجر به اشتغال زایی بویژه برای زنان خانه دار و سرپرست خانوار شده نمونه های از این اقدامات می باشد /
روستاها گلزار ، نگار و یا ده‌زیار ازجمله مناطقی است که بر بلندای بام خود صفحات شیشه‌ای بزرگی را بناکرده‌اند تا علاوه بر مشارکت در تولید برق و کمک به این صنعت از این انرژی نانی برای خانواده فراهم کنند. تاکنون ۷۰۰ خانوار در شهرهای راور، زرند، کوهبنان، ارزوئیه، بردسیر، جیرفت، اسماعیلی، هلیل، عنبرآباد، جبالبارز جنوبی و کهنوج نیروگاه خورشیدی ایجاد کرده‌اند
نیرو گاه ابی روستایی کوچک
آمادگی اضطراری جامعه محلی بومی
یکی از مؤلفه‌های اساسی برخورد مؤثر با غیرقابل پیش‌بینی آب و هوا، آمادگی اضطراری است، اما بسیاری از جوامع بومی ظرفیت محدودی برای برنامه‌ریزی مناسب برای شرایط اضطراری با هر بزرگی دارند. در پاسخ به این وضعیت، باید یک بخش خط مشی خدمات اضطراری است که از توسعه سیاست و بودجه، برنامه ها و خدمات مرتبط برای کمک به جوامعی که فاقد زیرساخت های مورد نیاز هستند یا چالش اضافی دور بودن را دارند، در خود داشته باشدو و این جوامع را مورد حمایت قرار دهد.
در اغلب نقاط جهان این روزها دولت‌ها معمولاً برنامه‌های آمادگی اضطراری نسبتاً قوی و کاربردی را تدوین و اجرا می کنند دارند، و در برخی موارد، این نیازهای جمعیت‌های بومی محلی را پوشش می دهد. هرچند در کشور ما این مهم مغقول ماند و باید مورد توجه اکید قرار گیرد.
.
