شب قدر حقی بر گردن ما دارد و نباید نسبت به آن بی‌انصافی کنیم. نباید این شب را مثل شب‌های دیگر ببینیم و عدم استقامتمان بر توبه‌های گذشته، نباید باعث شود دیگر به این شب به چشم یک نقطه عطف نگاه نکنیم. به چشم یک نقطه سرخط، به چشم یک‌پوست انداختن. نباید اجازه دهیم شیطان شب قدر را در نظرمان کوچک کند و کاری کند به یک‌شب تا صبح بیدار ماندن و یک جوشن خواندن دو سه قطره اشک ریختن قانع شویم. شیطان می‌خواهد اراده فکرهای بزرگ را از ما بگیرد. اراده تصمیم‌های بزرگ و مواجه‌شدن با یک گذشته حجیم. این کار، یعنی فکر کردن به خودمان، به زندگی‌مان و به رابطه‌ای که باخدا داریم، از شب‌زنده‌داری اراده و انرژی بسیار بیشتری می‌طلبد. نه! نباید با شب قدر به‌مثابه یک مراسم آیینی برخورد کنیم که صرفا با حضور در مجالس و انجام اعمال آن، آن را پاس داشته‌ایم. این پاس داشتن جای خود اما حق شب قدر این است که نقطه عطف زندگی ما باشد. شب قدر یک دوربرگردان است؛ نباید تنها به احترام آن‌یک راهنما بزنیم و با سرعت اتوبان همیشگی زندگی‌مان را ادامه دهیم! این شب وقت تفکر است؛ از جنس تفکری که حر بن یزید ریاحی کرد. حر خود را بر سر یک دوراهی دید، جوانب هرکدام از راه‌ها را سنجید و یکی از آن‌ها را برگزید. همه ما در لیلة القدر دوباره بر سر این دوراهی قرار می‌گیریم؛ اگر خود را در موضع انتخاب دیدیم، شب قدر را درک کرده‌ایم. اگر خود را در بالای یک قله یافتیم که ازآنجا می‌توانستیم تمام زندگی‌ما را ببینیم و راه‌های درست را از بیراه‌ها تشخیص دهیم، شب قدر را درک کرده‌ایم. شاید از همین جهت است که افضل عبادات این شب، کسب علم است. علمی که کمک کند از راه‌های گذشته برگردیم و دوباره به مقصد ازلی و ابدی چشم بدوزیم. کسب علم هم از راه تفکر به دست می‌آید، هم از راه نشستن پای درس علما و اهل راه. ازاین‌جهت هم تفکر در این شب ارزش دارد و هم شرکت در مجالسی که حول ک عالم برپا می‌شود.
شب قدر، ناب‌ترین فرصت برای ارتباط باخدای متعال و بهترین فرصت کسب فیوضات دنیوی و اخروی است که طبق فرموده قرآن کریم از هزار ماه ارزش بیشتری دارد و مقدرات یک‌ساله افراد تعیین و ثبت می‌شود و از همین جهت اقدامات لازم برای استفاده از این شب را مرور می‌کنیم.
تمرکز بر روی هدف
هدف، بسیار مهم است و آن، استفاده از بهترین فرصت عمر است پس مراقب باشیم هیچ کار و مشغله‌ای ما را از کوره به درنیاورد و ناامید یا غافل نکند. به عبارت دقیق‌تر سعی کنیم همه تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. مثلاً اگر کسی از دوستان، اقوام، همکاران یا هر فرد دیگری، کاری کرد که عصبانیت ما را برانگیخت، با بهترین و آرام‌ترین شکل از کنار آن مسئله عبور کنیم؛ اگر زمینه تفریح غافل کننده یا بی‌فایده‌ای پیش آمد آن را کنار بزنیم. خلاصه اینکه، تمرکز ذهنی خود را از ارتباط باخدا از دست ندهیم و اگر لحظه‌ای غافل شدیم به‌سرعت دوباره با ذکر یا عبادتی ارتباط را برقرار کنیم؛ با اذکاری مثل استغفار یا تلاوت سوره قدر و…
حساب‌وکتاب خود
مرور حساب‌وکتاب عمر گذشته نسبت به حقوقی که بر عهده انسان است یکی از مهم‌ترین کارهای مقدماتی مهیا شدن برای شب قدر است. پیشنهاد می‌شود قلم و کاغذی به دست بگیریم و حساب‌وکتاب عمر گذشته یا سال گذشته را وارسی کنیم و با همه تسویه‌حساب کنیم.
تسویه‌حساب با مردم
حق‌الناس، یکی از مهم‌ترین اموری است که باید رسیدگی شود؛ چه حق کسانی که زنده‌اند و چه حق کسانی که از دنیا رفته‌اند! حقوق نزدیکان و اطرافیانی که بیشتر با آن‌ها در ارتباط هستیم را جدی بگیریم و حضوری یا غیرحضوری جویای رضایت باطنی‌شان نسبت به خود باشیم. بدهی مالی یا آبرویی یا معنوی که داریم تسویه کنیم و به هر صورت از صاحبان آن، رضایت، مهلت و حلالیت طلب کنیم.
می‌توانیم فکری هم برای حقوقی که احتمالاً ضایع کرده‌ایم و فراموشمان شده بکنیم. راهش «ردّ مظالم» است.
حق خود
به خودمان ظلم کرده‌ایم، بسیار هم ظلم کرده‌ایم! اگر موافق این مطلب نیستید کمی دقیق‌تر دفتر عمر پشت سرگذاشته را ورق بزنید. به هر صفحه که می‌رسید کمی تأمل‌کنید. سطرها را بکاوید و بر روی عبارت‌های نوشته‌شده در تقویم عمر، دقت کنید و حرف‌به‌حرف، نفَس به نفَس پیش روید. انجام داده‌ها و نداده‌ها را قضاوت کنیم: «بَلِ ٱلإِنسَٰنُ عَلَىٰ نَفسِهِ بَصِيرَة؛ بلكه انسان خود به وضع خوش‌بین است.» کافی است انسان خلوتی را غنیمت داند و بر کارنامه‌اش نظاره کرده و بیندیشد تا متوجه شود که چه بر سرخود آورده و چه حسرتی منتظر اوست!
حق خدا
حق خدا، بی‌انتهاست؛ چراکه هیچ‌کسی حتی از عهده شمردن نعمت‌هایش برنمی‌آید چه رسد به اینکه شکرشان را به‌جا آورد؛ اما برای کسی که پشیمان و بی‌پناه است، تنها مأمن و مأوای رحمت و بخشش، درگاه خدای متعال است؛ چنان‌که خود می‌فرماید: «قُل يَٰعِبَادِيَ ٱلّذِينَ أَسرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِم لَا تَقنَطُواْ مِن رَّحمَةِ ٱللَّهِ إِنَّ ٱللَّهَ يَغفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ ٱلغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ؛ بگو: اى بندگان من كه بر خود تجاوزکار بوده‌اید! از رحمت خدا نوميد نشويد، يقيناً خدا همۀ گناهان را مى آمرزد؛ زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.»
پشیمانی و عذرخواهی واقعی، به‌علاوه امیدواری فراوان به دریای رحمت و فضل الهی، بهترین سرمایه‌ای است که می‌توان در شب قدر به درگاه الهی آورد.
نورانیت دل
در شب قدر، آسمانیان به زمین نازل می‌شوند و به‌شرط اینکه قلب انسان، پاک و نورانی و رقّت یابد نور ملکوتیان در آن انعکاس می‌یابد و رحمت الهی بر جان‌هایشان می‌نشیند.
حتماً دیده یا شنیده‌اید که ظروف مسی که زنگارگرفته‌اند را صیقل می‌دهند تا دوباره مثل روز اول، برّاق و زیبا شوند! خوب، وضع دل نیز همین‌طور است. باید از همین‌الان، دل را برای شب قدر آماده و صیقلی کنیم؛ اما چگونه؟ امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «إنَّ للقُلوبِ صَداءً كصَداءِ النُّحاسِ، فاجلُوها بالاستِغفارِ؛ دل‌ها نيز همچون مس، زنگار می‌بندند، پس آن‌ها را با استغفار صيقل دهيد.» نکته‌ای که دراین‌باره وجود دارد این است که استغفار، معذرت‌خواهی از خداست؛ پس تا آنجا که ممکن است باید جدی و با توجه بیان شود تا زودتر و بهتر نتیجه دهد.
بازهم تفکر
وجه تمایز انسان با دیگر موجودات، عقل و تفکر اوست. او می‌تواند با به کار انداختن آن و اندیشیدن در چرایی خلقت خود، خلقت عالم هستی و… و ازجمله تفکر در اعمال و رفتار خود، گام‌های بزرگ را زودتر از دیگران بردارد.
به عبارت بهتر، کسانی که بهتر و بیشتر در اعمال خود و آنچه در سرای باقی پیش رویشان است اندیشیده‌اند ره صدساله را یک‌شبه طی کرده و از افتادن در هزارتوی لذایذ کوتاه و موقت دنیا رهیده‌اند.
امام صادق علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند: «تَفَكُّرُ سَاعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ إِنَّمٰا يَتَذَكَّرُ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ؛ يك ساعت تفكر، از عبادت يك سال بهتر است «همانا صاحبان عقل و خرد متذكر می‌شوند»
راه، روشن است. انسان، اگر می‌خواهد قدم بردارد اول باید به اهمیت راه و ضرورتش بیندیشد تا برای حرکت، بی‌قرار شود. آنگاه، خواهی دید که خودجوش، نه‌تنها می‌رود بلکه می‌دود! چون فهمیده است که: «وَٱلسَّـٰبِقُونَ ٱلسَّـٰبِقُونَ أُوْلَـٰٓئِكَ ٱلمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّـٰتِ ٱلنَّعِيمِ؛ و سبقت گيرندگان [در كارهاى خير] سبقت گيرندگان [درگرفتن پاداش] اند. اينان مقربان‌اند. در بهشت‌های پرنعمت‌اند.»/رسالت
