مهدی یوسفی
بازار ارز این روزها در حالی روندی صعودی را نشان می‌دهد که تجربه‌های گذشته بویژه بازی دلالان برای سود بردن‌های باد آورده، احتمال ریزش ناگهانی و سنگین نرخ‌ها و ضرر کردن شدید خریداران جزء وجود دارد.
بازار ارز برخلاف بسیاری از کشورها، در ایران به یک سرمایه و برای عده‌ای نیز بخشی از دلالی‌های کاذب برای کسب درآمدی بادآورده مبدل شده است. نبود بازاری قابل اعتماد برای سرمایه گذاری در کنار تورم و کم ارزش شدن منابع مالی افراد، موجب شده تا بسیاری از روی اجبار و بعضا کسب درآمدی بیشتر به بازارهای حاشیه‌ای همچون خرید سکه و طلا و دلار روی آورند خصوصا اینکه بازار سرمایه‌ای به نام بورس نتوانست مطالبات مردمی را محقق سازد. بازار خودرو نیز برای عده‌ای با سرمایه متوسط دارای منافعی شده است اما همچنان دلار سرمایه‌ای به نسبت قابل توجه برای بخش قابل توجهی از جامعه می‌باشد و این خود زمینه ساز رویکرد دلالان به این بازارها شده است هر چند که در مقاطعی نیز دولت‌ها با افزایش نرخ ارز، منابع مالیشان را تامین کرده‌اند. این روزها در حالی قیمت ارز روندی صعودی را نشان می‌دهد که این سناریو تکراری مطرح است که عده‌ای با داغ کردن بازار، ارزهایشان را با قیمت بالا به مردم می فروشند و بعد از مدتی با شکستن دوباره قیمت‌ها همان دلارها را با قیمتی پایین دوباره از آن خود می‌کنند. به عبارتی حباب ارز زمینه ساز ثروت برخی و نابودی بسیاری از مردم می‌شود.
در همین چارچوب احمد لواسانی، در گفت‌‌‌و‌گو با فارس، با اشاره به رشد قیمت ارز در بازار غیررسمی اظهار داشت: بازار ارز در شرایط فعلی، کاملا حباب دارد و مردم برای ورود به این بازار با دقت بیشتری رفتار کنند، هر لحظه ممکن است قیمت ارز ریزشی شود و مردمی که در این قیمت‌ها، ارز خریده‌اند به شدت متضرر شوند.وی تاکید کرد: در حال حاضر وضعیت ارزی بانک مرکزی مطلوب است و هر لحظه ممکن است با ورود بازارساز به بازار ارز، قیمت‌ها شکسته شده و رو به پایین حرکت کند.عضو کانون صرافان ادامه داد: اگر افرادی به هر دلیلی نیازمند به ارز هستند، توصیه ما این است که ارز را از صرافی‌های مجاز و رسمی و با نرخ های مصوب تهیه کند و مراقب دلالان و سوداگران باشند.این عضو کانون صرافان با یادآوری مجدد ذخایر مطلوب ارزی بانک مرکزی، تصریح کرد: هر تقاضایی در بازار برای ارز باشد، برای آن ارز وجود دارد و واردکنندگان هیچ نگرانی برای تامین ارز درخواستی خود نداشته باشند.وی با تاکید بر وجود حباب در بازار ارز، ادامه داد: مداخله ارزی بانک مرکزی در بازار ارز می‌تواند موجب کاهش شدید قیمت‌ها در بازار ارز شود و افرادی که در این قیمت‌ها اقدام به خرید کرده اند، قطعا با زیان همراه خواهند شد. در همین حال معاون پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: براساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز که از اردیبهشت ۱۴۰۱ لازم‌الاجرا شد و معاملات فردایی را جرم‌انگاری کرد، پلیس با بسیاری از کانال‌ها و افرادی که در فضای مجازی و حقیقی به معاملات فردایی ارز می‌پردازند مقابله میکند.
امیرمحمد پرهام‌فر در پاسخ به این سوال که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز با توجه به افزایش اخیر قیمت ارز چه اقداماتی را انجام داده است و آیا افزایش اخیر قیمت ارز مرتبط به قاچاق ارز است یا خیر؟ گفت: عوامل متعددی در افزایش قیمت ارز موثر بوده است که برخی از این عوامل در حوزه اقتصاد کلان است، عوامل موثر بر افزایش قیمت ارز در حوزه اقتصاد کلان از اراده ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز خارج است. وی با تاکید بر اینکه معامله غیرمجاز ارز به هر میزان ممنوع است، گفت: معامله ارز در حد یک واحد نیز وقتی یکی از طرفین مجاز نباشد غیرقانونی محسوب می‌شود اما برای نگهداری ارز سقف مجاز ۱۰ هزار دلار تعیین شده است و اگر فردی بخواهد بیش از این مقدار را نگهداری کند باید به بانک اظهار و رسید متناسب با آن دریافت کند. مدیرکل دفتر پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ستاد مرکزی اظهار داشت: براساس برآوردهای انجام شده قاچاق خروجی ارز سالانه ۵.۵ میلیارد دلار در سال است.
سید‌فرهنگ حسینی نیز در تشریح دلایل بروز نوسان در نرخ ارز، اظهار داشت: روند این روزهای بازار ارز معلول رویدادهای مختلفی در اقتصاد کلان، فضای کسب و کار و شرایط سیاسی و اجتماعی است. وی افزود: براساس اصول اقتصادی، بدیهی است که قیمت ارز باید با تورم تعدیل شود و افزایش متناسب نرخ ارزها با اختلاف تورم کشور با سایر کشورها، به منظور حفظ قدرت رقابتی صنایع داخلی، حفظ صادرات و حفظ اشتغال مولد ضروری است.
این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: در شرایطی که سرکوب نرخ ارزی صورت گیرد، اقتصاد قدرت رقابتی خود را با سایر کشورها از دست داده و ظرفیت تولید از بین می رود، پس از آن شاهد جهش ارزی خواهیم بود، موضوعی که طی دهه ۱۳۸۰ رخ داد، بنابراین به منظور ثبات بلندمدت قیمت ارز باید کاهش تورم که علت بلافصل رشد ارز در بلندمدت است، در اولویت قرار گیرد. این مهم نیازمند انضباط مالی دولت است.
وی اظهار کرد: جهش قیمت ارز به بی ثباتی در بازارها، شوک به عرضه و تقاضا در بخش واقعی اقتصاد، افزایش ریسک کسب‌‌و‌کارها، تشدید انگیزه‌های سفته بازی در بازار ارز و سایر بازارها منجر می‌شود که با عرضه متناسب و سریع ارز یا کالاهای مورد تقاضا برای حفظ ارزش و حذف یا کاهش انگیزه‌های سفته بازی، قابل حل است، لذا مدیریت این موضوع اهمیت بالایی دارد.
حسینی با بیان این که مدیریت بازار ارز فراتر از یک بخش در دولت بوده و نیازمند رویکرد همه جانبه در مجلس و دولت است، گفت: علاوه بر بانک مرکزی، سازمان برنامه بودجه، وزارت صمت، نفت، نیرو و اقتصاد نیز در دولت موثر هستند،در عین حال تصمیمات مجلس شورای اسلامی نیز بر بازار ارز موثر است.
به اعتقاد فرهنگ حسینی، تامین و عرضه ارز از سمت دولت و شرکت‌های صادراتی مانند پتروشیمی‌ها صورت می‌گیرد. دولت از محل صادرات نفت و گاز یکی از بزرگترین صادرکنندگان و تامین کنندگان ارز کشور است که عمده ارز را صرف تامین کالاهای اساسی میکند.
وی اظهار داشت: افزایش قیمت نفت و افزایش صادرات نفت از میانه‌های سال گذشته عامل موثری در افزایش درآمدهای ارزی دولت بوده است، با این حال قیمت نفت یک سوم کاهش یافته است که خود سبب کاهش درآمدهای ارزی کشور می‌شود. این تصور سبب نگرانی افراد نسبت به قیمت ارز شده است، اما نکته مهم این است که قیمت عمده کالاهای اساسی بیش از قیمت نفت کاهش یافته‌است که در نتیجه دولت کمبودی در تامین ارز برای واردات آن‌ها نخواهد داشت.فرهنگ حسینی در مورد تأثیر آشوب‌ها در بازار ارز گفت: بخش قابل توجهی از رویدادها در بازار ارز متاثر از شوک‌های بیرونی است که با واکنش رفتاری افراد تشدید می‌شود، ناآرامی‌های سه ماهه اخیر محرک روانی برای ایجاد تقاضای سنگین و سفته بازانه در بازار ارز و سکه بوده است. همزمان با این موضوع، شاهد تحریم‌های جدید علیه کشور و خروج برخی از کشورهای غربی از ادامه مذاکرات برجام بوده‌ایم که این موضوع نیز اثرات روانی در بازار ارز داشته است.
این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: علاوه بر خروج سرمایه از طریق حواله‌های غیرقانونی ارزی، که عامل مهمی در فشار به بازار ارز به شمار می رود، شاهد خروج سرمایه با استفاده از رمز ارزها و به خصوص خرید استیبل کوین ها هستیم.وی تصریح کرد: برخی از این رمز ارزها به مبنایی برای معاملات قیمت ارز و به شاخص پیش‌نگر قیمت ارز تبدیل شده‌اند، بنابراین ضروری است که بر تراکنش‌های صرافی‌های رمز ارز مورد توجه بیشتری قرار گیرد. موضوع شکل گرفته در حال حاضر مشابه وضعیت فارکس در اواخر دهه ۱۳۸۰ است و در صورت عدم نظارت، می‌تواند به حفره‌ای در خروج منابع ارزی کشور که باید برای کالاهای اساسی، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای و رفاه جامعه صرف شود، تبدیل شود.
به هر تقدیر آنچه در باب بازار ارز باید توجه داشت آن است که این بازار دارای فراز و فرودهای بسیاری است و می‌تواند در کنار نابسامانی‌های قیمتی در بازار زمینه ساز ورشکستگی و هزینه‌های اقتصادی بسیار برای آنانی شود که بدون شناخت و صرفا با تصور افزایش قیمت‌ها وارد این بازار می‌شوند.
