گیاهان دارویی و خوراکی را عده ای گنج و طلای سبز زاگرس سربلند می‌دانند که گاهی برای بدست آوردن آن افراد سودجو نسبت به کندن، قاچاق و حمل آن بیشترین خسارت را به منابع طبیعی وارد می‌کنند.
در این روزهای بهاری برداشت گیاهان دارویی جنبه اقتصادی به خود گرفته است و ادامه این برداشت‌های بی‌رویه و مدیریت نشده هر چند موجب کسب منفعت برای سودجویان از دامن طبیعت را به دنبال دارد اما در مقابل موجب شده تا بسیاری از این گیاهان در آستانه انقراض قرار گیرند و به جز نام چیزی دیگری از این گیاهان وجود نداشته باشد.
براساس آمارهای موجود هشت هزار و ۶۰۰ گونه گیاهی در کشور وجود دارد که از این تعداد هزار و ۲۵۰ گونه گیاهی کشور معادل ۱۰ درصد در چهارمحال و بختیاری وجود دارد و از این تعداد ۲۷۰ گونه دارای خواص دارویی است به همین دلیل این استان به عنوان یک زیستگاه مهم و مرکز اصلی پراکنش این گونه‌های گیاهی در کشور شناخته میشود.
از این ۲۷۰ گونه گیاه دارویی شناسایی شده در چهارمحال و بختیاری ۳۰ تا ۳۵ گونه خاص و اندمیک این استان است که طی ۲ دهه گذشته به دلیل تغییر اقلیم، تفاوت در شکل بهره‌برداری، برخی رفتارهای غلط و نحوه استفاده بسیاری از این گیاهان دارویی با ارزش از جمله کلوس (کرفس کوهی)، موسیر، تره کوهی و بن سرخ یا از دست رفته و یا در خطر انقراض قرار دارد.
برداشت گیاه دارویی به قیمت جان
علی ضامن بدری یکی از همان افرادی است که برای کسب درآمد همزمان با فرارسیدن موسم برداشت گیاهان دارویی از جمله کلوس (کرفس کوهی) راهی کوه میشود.
او افزود: سود اصلی برداشت گیاهان دارویی به جیب دلالان می‌رود و بسیاری از کسانی که برای چیدن و برداشت این گیاهان راهی کوه‌ها می‌شوند نه تنها سود آنچنانی نمی‌کنند حتی ممکن است که جان خود را نیز در این مسیر از دست بدهند.
او ادامه می‌دهد: برداشت گیاه دارویی این روزها به عنوان یک کار موقت و پرخطر برای برخی از جوامع محلی و پرسود برای دلالان به شمار می‌آید.
گیاهان دارویی از دست سودجویان در امان نیستند
رییس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه برداشت جوامع محلی و روستایی از گونه‌های گیاهی مرتعی و دارویی حقی طبیعی به شمار می‌رود گفت: با روی آوردن مردم به استفاده از گیاهان دارویی، برداشت این گیاهان جنبه اقتصادی به خود گرفت دیگر این گنجینه‌های طبیعی از دست افراد سودجو در امان نیستند.
عزت‌الله سلیمانی افزود: هر چند اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری با تمام توان از این گونه‌های گیاهی دارویی محافظت می‌کند اما این افراد سودجو با هدف کسب درآمد به شکل بی‌سابقه‌ای به محل رویش این گیاهان هجوم آورده و در یک شرایط مدیریت نشده ای اقدام به بهره‌برداری می‌کنند.
وی اظهار داشت: برداشت بیش از حد گونه‌های گیاهی، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پیاپی موجب شده امروز بسیاری از این گیاهان در آستانه خطر انقراض قرار گیرند و شرایط خوبی نداشته باشند.
کلوس گل سرسبد گیاهان دارویی
کلوس که برخی آن را« کرفس کوهی» نیز گفته‌اند، گیاهی دارویی است که عده‌ای آن را با خاصیت بالای سم‌زدایی از بدن با طبعی گرم می‌پندارند که به صورت خود رو رشد می‌کند اما به دلیل برداشت‌های بی‌رویه و غنچه چینی بی‌رحمانه این گیاه پیش از بذردهی از سوی سودجویان امروز از جمله گیاهان دارویی در معرض خطر انقراض چهارمحال و بختیاری به شمار می‌رود.
با وجود نظارت‌ها اما غنچه‌های کلوس با آن رنگ سبز بهاری از نیمه‌های اسفندماه در گوشه و کنار این استان دیده میشود که با قیمت عجیب ۷۰ میلیون ریال در معرض فروش قرار می‌گیرد.
به گفته سلیمانی، رویشگاه کلوس در گذشته در سطح بیش از ۱۰۰ هزار هکتار در مناطقی از جمله بازفت، کوهرنگ، سرآقاسید دهستان موگویی، روستاهای شیخ‌علی خان، بیراهگان، خویه، صالح کوتاه، چین، رزگه و تلو پراکنده بود اما امروز این سطح به یک یا ۲ رویشگاه در حدود چهار تا پنج هزار هکتار محدود شده است.
بُن‌سرخ؛ گیاهی با خاصیت آنتی بیوتیک
گیاه دارویی بُن‌سرخ که در گویش محلی به« بُسُر» مشهور است به صورت وحشی در کوهستان‌های زاگرس رشد می‌کند؛ این گیاه شبیه به تره با طبعی گرم است که به صورت تازه و خشک در پلو، سوپ و آش استفاده میشود و خاصیت آنتی بیوتیک دارد.
سلیمانی اضافه کرد: گیاه بن‌سرخ در گذشته در کوهستان‌های چهارمحال و بختیاری به صورت بسیار پراکنده یافت می‌شد اما امروز این گیاه بسیار محدود شده است.
تره کوهی نمونه دیگری از گیاهان دارویی است که با آن طعم تند خود شبیه به پیاز و سیر است و علاوه بر مصرف خوراکی خاصیت دارویی نیز دارد.
رییس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری گفت: امروز رویشگاه گیاه دارویی تره کوهی به دلیل زیاده خواهی برخی از افراد بسیار محدود و به طور تقریبی در حال از دست رفتن است.
وی یادآور شد: این گیاهان تنها بخش کوچکی از صدها گونه گیاهی در چهارمحال و بختیاری است که با وجود اینکه به عنوان موهبت الهی شناخته می‌شوند و استفاده از آنها حق طبیعی مردم است اما باید توجه داشت که به دلیل برخی بی توجهی‌ها و برداشت‌های بی رویه در آستانه انقراض قرار دارند.
سلیمانی بر ضرورت ارائه آموزش‌ها و فرهنگسازی برای بهبود اقتصاد مردم و جوامع محلی تاکید کرد و گفت: با پرداختن به موضوعات تحقیقاتی باید شرایط لازم برای احیای این گونه‌های گیاهی با ارزش فراهم شود.
این کارشناس و مسوول منابع طبیعی استان نبود زیرساخت‌های مناسب، مقاومت بهره‌برداران در مقابل اقدامات حفاظتی منابع طبیعی و آبخیزداری، وجود دیدگاه کسب و کار اقتصادی موقت و احتمال ایجاد برخی تبعات اجتماعی در اثر برخورد با خاطیان را از جمله مهمترین چالش‌ها عنوان کرد.
وی با تاکید بر اهمیت حفظ و احیای منابع طبیعی برای آیندگان اظهار داشت: وقتی گونه کلوس با قیمت گزافی به فروش می‌رود به طور قطع پشت آن سودجویایی هستند که در راستای تحقق مقاصد اقتصادی خود اقدام به ریشه کنی این گیاهان با ارزش می‌کنند.
سلیمانی ادامه داد: تداوم هر نسلی وابسته به نتاج یا تولید مثل و زادآوری است و باید از این گیاهان دارویی به عنوان یکی از مواهب الهی به گونه‌ای که به زادآوری آنها صدمه ای وارد نشود استفاده شود.
وی یادآور شد: براساس یک اصل قانونی در منابع طبیعی ۳۰ تا ۴۰ درصد پایه‌های گیاهی که وجود دارد اجازه داده میشود و مابقی باید بماند اما دریغ که امروز اجازه زادآوری به این گیاهان داده نمی‌شود.
قانون ایستاده در برابر قاچاق گیاهان دارویی
سلیمانی در خصوص برخی برخوردهای قانونی گفت: هر چند در گذشته برای برخورد با افرادی که با اهداف اقتصادی اقدام به کندن، جابه جایی و فروش گیاهان دارویی ضعف قانون وجود دارد اما با پیگیری‌های انجام شده ماده ۲۵مکرر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز این خلاء پرشده است.
وی ادامه داد: براساس قانون هرگونه حمل، فروش وجابه‌جایی گیاهان دارویی با هدف اقتصادی تخلف است و به استناد همین قانون با عاملان توزیع و فروش این محصولات برخورد میشود.
کشف ۲هزار و ۶۲۳ کیلو گیاه دارویی
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به ۱۳ فقره کشفیات این فرماندهی در فروردین ماه گفت: در این مدت ۷۲۰ کیلو چوب و ۲هزار و ۶۲۳ کیلو محصولات فرعی در استان کشف و ضبط شده است.
سرهنگ صادق محمدی افزود: این محصولات فرعی شامل هزار و ۱۰۰ کیلو شیرین بیان، ۹۰ کیلو قارچ کوهی و مابقی موسیر و کلوس است.
وی ادامه داد: در این عملیات ۲۴ نفر متخلف دستگیر شده‌اند.
۸۲ درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری را عرصه‌های منابع‌طبیعی تشکیل می‌دهد که ۲۰ درصد آن جنگل و ۶۲ درصد آن مراتع است.
چهارمحال و بختیاری با مساحتی در حدود یک میلیون و ۶۴۲ هزار هکتار دارای ۱۲ شهرستان با بیش از یک میلیون نفر جمعیت است./ایرنا
