تغییر رویکرد جامعه نسبت به فرزندآوری، از یک ارزش فرهنگی به یک دغدغه اقتصادی، یکی از نشانه‌های مهم تحول در ساختار ذهنی نسل جدید است؛ تحولی که نمی‌توان آن را صرفاً نتیجه شرایط معیشتی دانست، بلکه باید آن را در بستر یک تغییر نرم‌افزاری فرهنگی تحلیل کرد.
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، فرزند نه‌تنها مایه دلگرمی خانواده، بلکه پشتوانه‌ای برای آینده تلقی می‌شد. در فرهنگ ایرانی، فرزند نعمتی بود از جنس رشد، تداوم نسل، و مشارکت در زندگی خانوادگی. اما امروز در بسیاری از گفت‌وگوهای خانوادگی، فرزند بیشتر با کلیدواژه‌هایی چون «هزینه»، «محدودیت» و «مانع رشد شخصی» تعریف می‌شود. زوج‌های جوان، پیش از تصمیم برای والد شدن، فهرستی از مخارج ریز و درشت را مرور می‌کنند: از هزینه‌های زایمان و پوشک گرفته تا شهریه مهدکودک، مدرسه غیرانتفاعی و مخارج تحصیل در دانشگاه. نتیجه این محاسبه گاه به یک پاسخ قطعی ختم می‌شود: فعلاً نه، شاید هیچ‌وقت.
اما این نگاه، صرفاً برآمده از واقعیت‌های اقتصادی نیست. آن‌چه در سال‌های اخیر به‌شکل خاموش و تدریجی شکل گرفته، یک مهندسی فرهنگی نرم است؛ جریانی که با کمک رسانه‌ها، تبلیغات تجمل‌گرایانه، الگوسازی‌های مجازی و حتی بخشی از سیاست‌گذاری‌های عمومی، «زندگی بدون فرزند» را به عنوان نسخه‌ای آرام‌تر، راحت‌تر و مرفه‌تر معرفی کرده است. این تصویر، با پشتوانه‌ای روان‌شناختی و زبانی عرضه می‌شود که فرزند را نه‌تنها هزینه‌بر، بلکه نوعی ریسک فردی جلوه می‌دهد؛ ریسکی که می‌تواند آزادی، رشد شغلی، آرامش ذهنی و کیفیت زندگی را تهدید کند.
در چنین بستری، فراموش می‌شود که فرزند، در نگاه راهبردی یک ملت، تنها یک انتخاب شخصی نیست؛ بلکه عنصری کلیدی در تداوم حیات اجتماعی و اقتصادی کشور است. کشوری که امروز از کاهش نرخ باروری، پیری جمعیت و چالش‌های آینده نیروی انسانی رنج می‌برد، باید بیش از هر زمان دیگری به بازتعریف «فرزند به‌مثابه سرمایه» بیندیشد.
نگاه سرمایه‌ای به فرزند، به معنای نادیده‌گرفتن دشواری‌ها نیست؛ بلکه تأکید بر این واقعیت است که فرزند، اگر به‌درستی تربیت و حمایت شود، بزرگ‌ترین دارایی هر جامعه‌ای‌ست؛ منبعی از خلاقیت، کار، مشارکت و تداوم فرهنگی.
راه برون‌رفت از این بحران صرفاً در شعار نیست. نیازمند بازمهندسی عمیق فرهنگی، اصلاح سیاست‌های حمایتی، بازنگری در بازنمایی‌های رسانه‌ای و تقویت امید در ذهن نسل جدید هستیم. فرزندآوری، انتخابی خصوصی است، اما پیامدهای آن، به‌شدت عمومی‌ست.
فاطمه برخورداریان
