وحید حاج سعیدی 

امروزه اثرات چندگانه بازیافت در حفظ محیط زیست و ایجاد یک اقتصاد قوی مورد توجه بسیاری از کارشناسان قرار گرفته است و برنامه ریزی های گسترده ای در جهت ساماندهی مقوله بازیافت در سطح جهان آغاز شده است.

بازیافت، علاوه بر حفظ محیط زیست و کاهش هزینه های تحمیلی بر طبیعت، حفظ منابع طبیعی و کاهش نیاز به استخراج منابعی مانند چوب، آب و مواد معدنی، کاهش هزینه های تولید، گشایش فرصت های شغلی جدید در بازار و … بر کسب و کارها نیز تأثیر مثبت می گذارد. مدیریت پایدار زباله های خانگی و صنعتی و کالاهای بازیافتی می تواند در هزینه ها صرفه جویی کند، درآمد ایجاد کند و هزینه های جانبی جمع آوری زباله و اثرات مخرب زباله ها را به شدت کاهش دهد.

از سویی بازیافت با کاهش تقاضا برای مواد خام جدید به حفظ منابع طبیعی کمک می کند. بدون بازیافت، فشار بیشتری بر منابع محدود جهان مانند جنگل‌ها، سوخت‌های فسیلی، مواد معدنی و آب وارد می‌ شود. این فشار در دراز مدت می تواند منجر به کاهش منابع و تخریب محیط زیست شود.

از سویی بازیافت نیاز به استخراج (معدن، استخراج و استخراج)، پالایش و فرآوری مواد خام را کاهش می‌دهد که همگی باعث آلودگی هوا و آب می‌شوند. همانطور که بازیافت باعث صرفه جویی در انرژی می شود، انتشار گازهای گلخانه ای را نیز کاهش می دهد که به مقابله با تغییرات آب و هوایی کمک می کند.

اما مهمترین مزیت مدیریت پایدار بازیافت توجه جدی به اقتصاد دایره ای است. اقتصاد دایره ای مدلی از تولید و مصرف است که شامل به اشتراک گذاری، اجاره، استفاده مجدد، تعمیر، نوسازی و بازیافت مواد و محصولات موجود تا حد امکان می باشد. به این ترتیب چرخه عمر محصولات افزایش می یابد. در عمل، به معنای کاهش ضایعات به حداقل و استفاده بهینه و حداکثری از آن است.

با وجود اثرات چشمگیر و مثبت بازیافت انواع ضایعات خوراکی، صنعتی، کشاورزی و … نوعی سردرگمی در برنامه ریزی منسجم در جهت استفاده از این ظرفیت دیده می شود و حتی در کشورهای پیشرفته نیز بازیافت مواد با چالش هایی همراه است.

نظرسنجی انجام شده در سال 2019 نشان داد که 50 درصد از آمریکایی ها در مورد بازیافت سردرگم هستند.

در کشور ما نیز برنامه ریزی هایی در این خصوص صورت گرفته است که به هیچ عنوان پاسخگوی لایه های پیچیده این فرایند نیست. اینکه زباله های خشک با چند جلد کتاب داستان یا یکی دو بسته نمک معاوضه شوند، تاثیری جدی در تغییر رویکرد مردم در قبال بازیافت و استفاده بهینه از این فرصت ایجاد نمی کند.

در حقیقت برای مشارکت اجتماعی مردم کشوری که در تولید روزانه و انباشت سالانه زباله، گوی سبقت را از دیگر کشورها ربوده اند و همواره بحران مدیریت پسماند جلوی چشم و انظار عمومی است، نیازمند برنامه ریزی گسترده کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت هستیم و دلخوش کردن به چند پوستر و چند کارتن کتاب داستان و چند کیسه نمک برای اجرای طرحی به این مهمی کافی نیست!

با این وجود باید داشت آموزش اولین و کم هزینه ترین چاره در حل بحران های اجتماعی است. آموزش در راستای اقناع اذهان عمومی در  فرهنگ سازی، کاهش تولید زباله با استفاده از برخی مواد چندبار مصرف( کیف پارچه ای به جای کیسه پلاستیکی) و تفکیک زباله از مبداء را شاید بتوان گام های ابتدایی این مشارکت اجتماعی آینده محور قلمداد کرد.